Nawracające owrzodzenia jamy ustnej mogą skutecznie uprzykrzyć codzienne czynności – spożywanie posiłków, picie napojów oraz rozmowy z rodziną i bliskimi. Te z pozoru małe, niegroźne stany zapalne często powodują bardzo dotkliwy ból i utrzymują się nawet do kilku tygodni. Zmianom można jednak łatwo zapobiegać i wspomagać ich leczenie. Nie należy ich jednak bagatelizować – mogą być oznaką poważniejszej choroby. Szczególnie jeśli nie chcą się wyleczyć lub powracają wciąż w tych samych miejscach.
Skąd biorą się afty na języku, na dziąsłach, na podniebieniu
Afty to bardzo częsta przypadłość dotykająca zarówno dzieci, osoby dorosłe, jak i starsze. Można się ich nabawić za sprawą wirusa, bakterii lub grzybicy, choćby poprzez niemyte owoce i warzywa, jedzenie brudnymi sztućcami, kontakt z osobą zarażoną zmianami lub nieprawidłową higienę rąk. Przyczyny aft to także:
- obniżona odporność
- stres
- długa antybiotykoterapia
- alergia lub nadwrażliwość pokarmowa
- choroby zębów (próchnica, kamień nazębny)
- palenie papierosów
- przyjmowanie dużych ilości leków
- uszkodzenia mechaniczne (zadrapania, ukłucia, ugryzienia się)
- oparzenia jedzeniem lub napojami
- obgryzanie paznokci lub gryzienie długopisów
- stałe podrażnianie danego miejsca przez jakiś czynnik na przykład
- źle dopasowaną protezę zębową (afty odleżynowe)
Jeśli jednak nie ma źródeł mechanicznych odpowiadających za ciągłe nawracanie aft, a nadżerki goją się długo lub w ogóle nie chcą się wygoić, należy czym prędzej zgłosić się do lekarza dentysty. Szczególnie jeśli zmiany utrzymują się dłużej niż miesiąc, powodują gorączkę lub gwałtownie się rozprzestrzeniają. Niekiedy owrzodzenia mogą być objawem poważniejszych chorób organizmu – zapalenia dziąseł, gruźlicy, chorób autoimmunologicznych, a nawet nowotworu.
Stany zapalne jamy ustnej – jak rozpoznać afty
Owrzodzenia jamy ustnej zwane aftami lub nadżerkami to drobne ubytki błony śluzowej, które przytrafiają się osobom w każdym wieku. Jak je rozpoznać?
● Wygląd
Najczęściej z początku mają formę wyczuwalnego, ale często jeszcze bezbolesnego zgrubienia, a później przekształcają się w okrągłe, szarawe bądź żółtawe otwory otoczone zaczerwienionym obrzeżem zapalnym. Potrafią mieć zarówno kilka milimetrów, jak i parę centymetrów średnicy i w zależności od lokalizacji sprawiać mniej lub bardziej dotkliwy ból. Często towarzyszy im też uczucie punktowego ciepła.
● Występowanie
Mogą występować w różnych miejscach jamy ustnej – od warg, poprzez język i wewnętrzne strony policzków aż po podniebienie, a nawet ścianki gardła.
● Małe afty
Małe afty są zazwyczaj niegroźne. Utrzymują się najdłużej 10 – 14 dni. Łatwo można się ich pozbyć poprzez prawidłową higienę jamy ustnej i stosowanie domowych sposobów leczenia. Często goją się też samoistnie, bez żadnych ingerencji. Jednak naruszone, podrażnione lub zakażone mogą przerodzić się w poważniejsze zmiany.
● Duże afty
Duże afty są nie tylko większe, ale i głębsze od małych nadżerek. Zwykle sprawiają też bardziej dotkliwy ból utrudniający jedzenie, mówienie i picie. Ich leczenie trwa czasem nawet kilka tygodni. Co więcej, mogą się powiększać, a po wyleczeniu pozostawiać wyczuwalne blizny.
● Postać opryszczkowata
Owrzodzenia występują także w postaci opryszczkowatej, czyli grupach niewielkich aft, które czasem mogą, ale nie muszą zbić się w jedną dużą nadżerkę. Krostki w skupisku mają zwykle rozmiar mniejszy lub podobny wielkością do główki szpilki. Leczenie każdej z nich może potrwać nawet do miesiąca.
● Czy afty są zaraźliwe?
Zbiorowe zmiany tego typu powstają zazwyczaj z przyczyn bakteryjnych lub wirusowych i łatwo przenoszą się na inne miejsca jamy ustnej. Można nimi zarazić także osoby, z którymi mamy bliski kontakt. Co gorsza, takie afty mają często charakter nawrotowy i w momencie osłabienia organizmu, wzmożonego stresu lub choroby mogą się odnowić.
Oczywiście zakaźne są jedynie owrzodzenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Aftami powstałymi na skutek uszkodzeń mechanicznych nie można się zarazić. Czasem jednak trudno jest na pierwszy rzut oka rozpoznać źródło problemu.
Owrzodzenia w jamie ustnej – rodzaje aft
● Afty wirusowe
Zmiany wirusowe rozwijają się najczęściej w obrębie warg i policzków, choć mogą występować również na języku i podniebieniu. Z początku przypominają pęcherzyki, ale później przeradzają się w białawe kratery otoczone lekką opuchlizną i zaczerwienieniem. Mogą być głębsze od innych aft.
● Afty bakteryjne
Owrzodzenia bakteryjne z kolei często pojawiają się na dziąsłach. Wyglądają, jakby były nabrane płynem i mogą wydawać się lekko wypukłe. Otacza je zielonkawa wydzielina, po której ściągnięciu powstaje krwawienie. Zmiany są bardzo bolesne i czasami towarzyszy im ślinotok oraz powiększenie węzłów chłonnych. Często występuje także specyficzny słodkawy zapach z ust chorego.
● Afty grzybicze
Afty grzybicze łatwo rozpoznać poprzez białawy nalot, wyglądem przypominający nieco zsiadłe mleko. Przy próbach usuwania go rana krwawi. Problemy tego typu pojawiają się często na policzkach, języku i podniebieniu. Bardzo często występują po zakończeniu lub w trakcie długotrwałej antybiotykoterapii.
● Afty powstałe w wyniku urazów
Owrzodzenia powstałe w wyniku urazów (skaleczenia przy szczotkowaniu, obtarcia przez protezę zębową) przyjmują bardzo różny kształt. Zwykle jednak pacjent umie je rozpoznać, wie, kiedy doszło do powstania nadżerki. Jeśli afta pojawia się w jamie ustnej samoistnie, należy przypuszczać, że jej źródło jest grzybicze, bakteryjne lub wirusowe i może być zaraźliwa.
Owrzodzenia w jamie ustnej wywołane protezą zębową – jak tego uniknąć
● Ponowne dopasowanie lub wymiana protezy zębowej u lekarza dentysty
Jedynym sposobem na trwałe pozbycie się aft powstających z powodu niedopasowanej protezy zębowej jest skonsultowanie się z lekarzem dentystą i wymiana lub naprawa protezy. Samodzielne próby sklejania jej czy przepiłowywania mogą spowodować jeszcze większe problemy. Uszkodzona, przemieszczająca się proteza, nadal będzie doprowadzać do podrażnienia błony śluzowej, która tylko szybciej przerodzi się w aftę.
Osoba bez specjalistycznej wiedzy może też niechcący tak uszkodzić protezę, że lekarz dentysta nie będzie w stanie jej już naprawić i konieczna będzie dużo droższa wymiana na nową.
● Zachowanie higieny
Warto wiedzieć, że owrzodzenia rozwijają się szczególnie szybko, jeśli proteza nie jest odpowiednio często czyszczona. Znajdujące się w niej cząsteczki jedzenia, stają się dobrą pożywką dla bakterii, które dodatkowo zaogniają infekcje jamy ustnej.
Ponadto większe, ostre cząstki pokarmów, które utknęły w protezie, mogą powodować mechaniczne uszkodzenia. Dlatego też ważne jest, by nie tylko dobrze ją dopasować, ale również zachowywać odpowiednią higienę.
● Stosowanie preparatów domiejscowych
Mogą one nie tylko znacznie przyspieszyć gojenie, ale również ukoić ból, który pozwoli choremu sprawniej funkcjonować.
Długotrwale nawracające afty pod protezą mogą bardzo utrudniać i uprzykrzać przyjmowanie pokarmów i napojów, a to tylko dodatkowo osłabia chorego. Dlatego nie zaleca się stosowania półśrodków zbyt długo.
Co na afty – jak leczyć i zapobiegać stanom zapalnym jamy ustnej
By łagodzić i leczyć owrzodzenia, można stosować zarówno leki apteczne, jak i domowe sposoby:
● Żele kojąco-regenerujące
Skuteczne są żele do stosowania miejscowego w stanach zapalnych jamy ustnej i owrzodzeniach, np. kojąco regenerujący żel do dziąseł Protefix Dental PROTECT.
● Płukanki z wody i soli lub pasta z sodą
Aftę można potraktować także łagodnym roztworem wody z solą lub pastą z niewielką ilością sody oczyszczonej. Mają one właściwości odkażające i wspomogą leczenie. Mogą jednak sprawić ból lub nawet chwilowo rozjątrzyć owrzodzenie.
● Okłady z herbaty
By zmniejszać dolegliwości bólowe, można bezpośrednio do zmian przykładać ciepły woreczek po świeżo zaparzonej herbacie. Obecna w niej tanina ma również właściwości wysuszające, które przyspieszą leczenie. Torebka herbaty nie może być jednak wyjęta prosto z wrzątku. Oparzenie chorego miejsca może bowiem podrażnić i pogorszyć owrzodzenie.
● Odpowiednia dieta i suplementacja
Szybsze pozbycie się zmian w jamie ustnej wspomoże też odpowiednia dieta wzbogacona o witaminy z grupy B (zwłaszcza B12), kwas foliowy, cynk i żelazo. Ich niedobory często objawiają się nasilonym występowaniem aft i trudniejszym przebiegiem leczenia, dlatego stosując profilaktykę, warto jeść fasolę, bób i szpinak, które są bogate w te wartości odżywcze. Aby leczyć i zapobiegać aftom można też spożywać imbir i czosnek. Działają przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie, przez co przyspieszą gojenie i zapobiegną rozwojowi oraz rozprzestrzenianiu się zmian. Podnoszą również ogólną odporność, dzięki czemu organizm szybciej się regeneruje i ma siłę, by walczyć z chorobą. Z podobnego względu zaleca się preparaty zawierające żeń-szeń, wyciąg z nasion ogórecznika i wątroby rekina.
Dietę warto uzupełnić także o jogurty i drożdże, które pomogą odbudować prawidłową florę bakteryjną w jamie ustnej. Szczególnie jeśli w niedawnym okresie chory skończył antybiotykoterapię lub łykał większe ilości tabletek przeciwbólowych.
● Unikaj twardych pokarmów
Osobom cierpiącym na częste nawracanie aft zaleca się także unikania niektórych pokarmów – twardych serów czy orzechów, które mogą powodować mikrouszkodzenia błony śluzowej. W szczególności jednak zabrania się spożywania żywności zawierającej sztuczne konserwanty.
● Wybieraj odpowiednie pasty
Bardzo ważna jest też odpowiednia, codzienna higiena jamy ustnej. Warto zwracać uwagę na skład past do zębów – czy nie zawierają dodecylosiarczanu sodu, który może nasilać występowanie owrzodzeń. Do codziennego stosowania polecamy pastę do zębów Protefix Dental wzbogaconą o chlorheksydynę 0,06%. Poza właściwościami czyszczącymi posiada także działanie zapobiegające powstawaniu płytki nazębnej (osadu bakteryjnego), która z czasem ulega mineralizacji i przekształca się w kamień nazębny. Pasta do zębów Protefix Dental jest odpowiednia również dla wrażliwych zębów.
● Stosuj kremy i podściółki do protez zębowych
Dobrze również zapobiegać dostawaniu się resztek jedzenia pod protezę, przymocowując ją specjalnymi kremami lub podściółkami. Zapewniają one dokładne dopasowanie protezy zębowej i sprawiają, że przylega ona w odpowiednim miejscu. W ten sposób nie pozostawiają miejsca do gromadzenia się zanieczyszczeń i namnażania bakterii, które mogą prowadzić do rozwoju aft i owrzodzeń.
● Dbaj o odpoczynek i odporność
Występowanie zmian w jamie ustnej często nasila się także w momentach wzmożonego stresu i przemęczenia, dlatego należy unikać nerwowych sytuacji, lub profilaktyczne uzupełniać dietę o preparaty wzmacniające odporność, kwas foliowy oraz witaminę B12 w burzliwych okresach.
